Tại Diễn đàn Kết nối Sản xuất và Thương mại các sản phẩm nông nghiệp Tây Bắc, Bộ Nông nghiệp và Môi trường lưu ý rằng khu vực này có tiềm năng đáng kể cho sự phát triển mạnh mẽ trong nông nghiệp thương mại.

Hiện tại, Tây Bắc có hơn 120.000 ha cây ăn quả và cây trồng công nghiệp dài hạn như xoài, longan, mận, cà phê và trà, với tổng sản lượng vượt quá 600.000 tấn hàng năm, đóng góp đáng kể vào giá trị xuất khẩu chung.

Theo Le Quoc Doanh, chủ tịch Hiệp hội làm vườn Việt Nam, giá trị xuất khẩu nông nghiệp Tây Bắc năm 2024 đạt khoảng 245 triệu đô la. Đây là một con số đầy hứa hẹn nhưng không có tiềm năng của khu vực.

Rất nhiều nút thắt cổ chai đang cản trở mỏ vàng này, từ việc đảm bảo một vị trí trên bản đồ toàn cầu.

Một lý do chính là sản xuất quy mô nhỏ thiếu chuỗi giá trị đồng bộ. Tốc độ xử lý sâu là thấp, bao bì sản phẩm không được tiêu chuẩn hóa và mối liên kết giữa các doanh nghiệp và nông dân vẫn còn yếu.

Nguyen Thanh Cong, phó chủ tịch của Son LA tỉnh, Ủy ban Nhân dân, nhấn mạnh rằng khả năng bảo tồn và hậu cần là những tắc nghẽn lớn nhất. 

Ông đã trích dẫn một ví dụ về xuất khẩu Longan sang Hà Lan: Lô hàng mất 24 ngày, dẫn đến giảm chất lượng 32 %, trong khi Longans từ Thái Lan giữ lại chất lượng gần như sau 40 ngày do công nghệ lưu trữ lạnh tiên tiến.

Các vấn đề tương tự ảnh hưởng đến dâu tây, mận và các loại cây trồng khác. Trong nhiều vụ thu hoạch, hàng ngàn tấn giảm giá trái cây hoặc hư hỏng do thiếu quá trình xử lý trước và làm mát kịp thời trong vòng tám giờ sau thu hoạch. Đây là một lý do chính tại sao các sản phẩm nông nghiệp Tây Bắc đấu tranh để cạnh tranh mặc dù chất lượng tương đương của chúng.

Nguyễn Lan Hung, Tổng thư ký của Hiệp hội Khoa học Sinh học Việt Nam, nói rằng mỗi ha đất miền núi phải tạo ra thu nhập tối thiểu là 100 triệu/năm. 

Đây không phải là một kỳ vọng xa vời nếu chúng ta lập kế hoạch lại sản xuất và tăng đầu tư vào việc xử lý, bảo quản, cơ sở hạ tầng hậu cần và đổi mới tư duy canh tác, ông nói.

Bên cạnh cây trồng trái cây, Tây Bắc có nguồn tài nguyên trên trời trên trời trong các loại thảo dược vẫn chưa được khai thác đầy đủ.

Ông đã so sánh Việt Nam với Singapore, một quốc gia không có tài nguyên dược liệu bản địa vẫn là một nhà lãnh đạo toàn cầu trong chế biến và xuất khẩu dược phẩm. Việt Nam có nguồn lực phong phú nhưng chưa chuyển đổi hoàn toàn chúng thành giá trị hữu hình.

Thị trường thảo dược toàn cầu được dự kiến đạt 430 tỷ đô la vào năm 2028, trong khi Việt Nam hiện chỉ đáp ứng khoảng 25 % nhu cầu trong nước và chủ yếu xuất khẩu nguyên liệu thô.

Để tăng cường giá trị, đầu tư có hệ thống vào công nghệ canh tác, xử lý và xây dựng một thương hiệu quốc gia cho nhân sâm bản địa, như nhân sâm Lai Chau, là rất cần thiết.

Lai Chau đang tích cực hợp tác với các đối tác quốc tế, bao gồm Nhật Bản và Hàn Quốc, để phát triển công nghệ xử lý và tăng xuất khẩu. 

Tuy nhiên, nhân sâm Việt Nam chưa được công nhận trong danh sách chính thức của Nhật Bản, vì vậy, tỉnh ban đầu tập trung vào việc chế biến nó vào thực phẩm chức năng để thâm nhập thị trường này, với mục tiêu dài hạn bao gồm nhân sâm Laichau trong danh sách nguyên liệu chính thức của Nhật Bản.

Kiểm soát nguyên liệu thô

Nguyễn QuoC Manh, Phó Giám đốc Bộ Sản xuất Cây trồng và Bảo vệ Thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường hợp tác khu vực giữa các tỉnh Tây Bắc để thiết lập các khu vực nguyên liệu thô quy mô lớn, xác định các loại cây trồng chính và bảo vệ rừng trong khi tránh sự gia hạn của cây trồng.

Ông cũng kêu gọi các địa phương thúc đẩy các tiêu chuẩn của Vietgap, công nghệ tưới tiết kiệm nước, mã hóa khu vực và quy trình xử lý sâu.

Nhà nước nên lãnh đạo trong chính sách và lập kế hoạch, trong khi các nhà khoa học cung cấp các giải pháp kỹ thuật, các doanh nghiệp tạo điều kiện cho các kết nối thị trường và nông dân vẫn là cốt lõi của sản xuất nông nghiệp hiện đại.

Phó Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Tran Thanh Nam cho biết việc xây dựng các khu vực nguyên liệu tiêu chuẩn là yếu tố cốt lõi xác định sự tham gia của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu. 

Ví dụ, Son LA đã phát triển thành công 50.000 ha các khu vực nguyên liệu thô trái cây và niềm đam mê đáp ứng các tiêu chuẩn trong hạt giống, cơ sở hạ tầng và quy trình trồng trọt. Bất cứ ai kiểm soát các khu vực nguyên liệu thô sẽ làm chủ chuỗi giá trị nông nghiệp.

Ngoài ra, các tỉnh Tây Bắc cần tập trung vào các chuỗi giá trị xây dựng và tăng cường các liên kết sản xuất. Tận dụng từng điểm mạnh của tỉnh, các nhà lãnh đạo địa phương nên khuyến khích các doanh nghiệp và nông dân hợp tác trong các chuỗi sản xuất kín, đảm bảo các tiêu chuẩn từ đầu vào đến đầu ra, thay vì chỉ dựa vào các hợp đồng mua hàng đơn giản.

Cùng với việc sắp xếp lại sản xuất và áp dụng khoa học và công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Lãnh đạo Môi trường cũng đề xuất tăng cường khả năng xử lý sâu và bảo tồn sau thu hoạch. 

Các cơ quan quản lý và hợp tác xã phải tiếp tục hợp tác với các doanh nghiệp lớn để thiết lập hệ thống lưu trữ tiền xử lý, đóng gói và lạnh tại các hợp tác xã, nhóm sản xuất và đại lý thu thập để đảm bảo chất lượng sản phẩm đáp ứng nhu cầu thị trường.

VU Diep